Hoe help je medewerkers met PTSS om duurzaam te re-integreren? Met maatwerk en een snelle aanpak, aldus Martijn Sinnema, GZ-psycholoog bij HSK, gespecialiseerd in PTSS en traumabehandeling. ‘Wat ook helpt, zijn korte lijnen tussen de medewerker, werkgever en behandelaars’.

Een schokkende gebeurtenis meemaken kan iedereen overkomen. Maar als je er voortdurende stressklachten aan overhoudt, dan is er een grote kans dat je een posttraumatische stressstoornis (PTSS) hebt. Deze kan zich bijvoorbeeld uiten in herbelevingen, nachtmerries, hartkloppingen en prikkelbaarheid. Maar ook in slecht slapen, vermijdingsdrang en lamlendigheid. Martijn Sinnema, GZ-psycholoog bij HSK: ‘Je brein denkt dat de onveilige situatie er nog is. En zendt signalen naar je lichaam die ervoor zorgen dat je de stress blijft ervaren.’

Komt PTSS veel voor?

‘Volgens de meest recente statistieken* heeft 7,4 procent van de Nederlandse bevolking er last van. Ter vergelijking: 52 tot 81 procent van de Nederlanders maakt een schokkende gebeurtenis mee. Er zijn er dus ook veel die géén PTSS ontwikkelen. Waar ‘m dat in zit, is nog niet precies te duiden. PTSS is een vrij jong gebied, in 1980 werd de diagnose aan de DSM toegevoegd. Sindsdien is er meer oog voor de gevolgen van trauma-ervaringen en zijn er goede remedies ontwikkeld. Dat maakt dat mijn werk me zoveel voldoening geeft: PTSS is namelijk erg goed te behandelen.’

Wie zie je zoal in je praktijk?

‘Ik zie mensen die situaties van geweld en misbruik hebben meegemaakt, maar ook traumatische bevallingen en verkeersongevallen. Vanwege het HSK-contract met de NS behandel ik veel machinisten en conducteurs die te maken hebben met geweld in de trein en aanrijdingen op het spoor. Wat al mijn cliënten met elkaar gemeen hebben is dat er dagelijks triggers zijn die hen het trauma doen herbeleven. In het geval van een treinongeval kan al een plaatje van een trein tot bovenmatige spanning leiden. PTSS slokt zo in feite alle ruimte op, wat effect heeft op het geheugen, de concentratie, het overzicht en het vermogen om te plannen. Mensen gaan triggers vermijden, ander gedrag vertonen, zijn emotioneel en prikkelbaar. Ze kennen zichzelf vaak niet meer terug. Daarom maakt PTSS werken zo moeilijk.’

Zijn de mensen zich bewust van de oorzaak?

‘Dat duurt doorgaans even. Veel mensen zijn namelijk geneigd hun trauma eerst te ontkennen. Schuldgevoel speelt daar vaak een rol in. Zij vinden dat ze te weinig hebben gedaan om de ervaring te voorkomen. Dat zie je bijvoorbeeld bij slachtoffers van een geweldsincident: om te overleven ontstaat er soms een “freeze-reactie”. Daardoor zijn ze niet in actie gekomen en dat nemen ze zichzelf kwalijk. Een veelvoorkomend overlevingsmechanisme is om dat ongemak niet te voelen, ze dissociëren zich. Een vorm van afweer die zorgt dat mensen aan gevoelens van extreme angst en stress ontsnappen. Voor de korte termijn is dat goed, het beschermt hen tegen extra stress. Maar op de lange termijn houden vermijding en dissociatie de klachten in stand.’

Daarom is het belangrijk dat PTSS snel wordt behandeld?

‘Ja, de enige oplossing voor PTSS is om de overlevingsmechanismes te doorbreken door juíst met het trauma aan de slag te gaan. Daarin spelen leidinggevenden, HR-professionals en bedrijfsartsen een essentiële rol. Het helpt als zij medewerkers met PTSS niet alleen herkennen, maar vervolgens ook motiveren om hun ingrijpende ervaring recht aan te kijken.’

‘Hoe sneller de behandeling wordt ingezet, hoe beter’

– Martijn Sinnema

Wat houden de behandelingen van PTSS in?

‘Allemaal zijn ze gericht op het herkennen, erkennen en verwerken van het trauma. Een essentieel onderdeel vormt psycho-educatie: hoe werkt PTSS, hoe reageren ons brein en lichaam op trauma? Bij deze uitleg verwijs ik vaak ook naar relevante boeken of films. Vaak lucht dat al zo op. De cliënt beseft: het is niet gek wat ik meemaak, ik ben niet de enige. Pas dan komt ook vaak de ruimte om boos te zijn op de dader of de situatie.’

Dat is het begin van de verwerking?  

‘Ja, in combinatie met behandelingen als EMDR en imaginaire exposure, waarmee cliënten hun triggers confronteren en stap voor stap ontdekken dat deze hen niet meer uit het veld slaan. Ik leg het meestal uit aan de hand van dit voorbeeld: stel, je verslikt je op een feestje in een augurk. Iemand redt je, maar je angst voor augurken blijft. Ook mijd je feestjes, want die associeer je met je nare ervaring. Wat wij vervolgens stimuleren, is: dompel je onder in de augurk, ruik ‘m, proef ‘m, raak ‘m aan, op het overdrevene af. Zo leert het brein: hee, dit is geen gevaar. Ik kan dit aan. Ik hoef niet meer in de overlevingstand te schieten.’

In feite leer je mensen af wat ze niet meer nodig hebben…

‘Precies. Door angstopwekkende situaties na te bootsen en die vervolgens steeds meer aan te gaan in het dagelijkse leven. In het geval van een treinincident kan dat zijn: lopen op het station, in een trein zitten, hetzelfde traject rijden…’

En dat dan het liefst zo gauw mogelijk na de gebeurtenis?

‘Ja, dat helpt bij PTSS. Hoe sneller de lading van de herinnering wordt losgekoppeld, hoe beter. Wat overigens niet wil zeggen dat je iemand in één rechte lijn van PTSS af helpt. PTSS is voor iedereen anders, daarom vraagt de behandeling om maatwerk en creativiteit van de behandelaar. Het blootstellen aan triggers luistert nauw: wat kan de cliënt aan, hoe ver ga je? Het is belangrijk om de stappen te doseren en tegelijkertijd de grenzen op te zoeken, ook wat betreft re-integratie op het werk: in welk tempo gebeurt dat, zijn de werkzaamheden aan te passen? Hoe meer de cliënt, leidinggevende, bedrijfsarts en behandelaar dat met elkaar afstemmen, hoe beter.’  

Wat zijn jouw tips voor de werkomgeving van een medewerker met PTSS?

‘Mijn ervaring is dat het re-integratietraject voor alle betrokkenen spannend is, ook voor leidinggevenden en collega’s. Wat helpt is als een werkgever de medewerker een luisterend oor, vertrouwen en ruimte biedt, zo van: wat er ook gebeurt, hoe het ook loopt, we komen er uit. Dat is voor de medewerker een fijne basis om weer vat te krijgen op alle emoties, prikkels en reacties.’

Zijn er ook dingen die je afraadt?

‘Dat zijn in ieder geval ongevraagde adviezen, al zijn ze vaak zo goedbedoeld. Maar iemand met PTSS kan zich dan juist zo onbegrepen en alleen voelen, iedereen moet door zijn eigen proces. Ook werken geschokte reacties averechts. Beter kun je neutraal reageren op iemands verhaal en aftasten: wat heb je nodig van ons om te herstellen? Bij traumatische ervaringen is het gevoel van controleverlies zo overweldigend, dan kan een gevoel van voorspelbaarheid, structuur en eigen regie erg helpen.’

Het devies is dus: maatwerk, snelheid en creativiteit van alle betrokkenen?

‘Dat is zoeken en balanceren, maar het levert de werknemer én de werkgever het meeste op. Mensen beseffen het niet altijd, maar werk is zo’n belangrijk onderdeel van het leven. Het geeft zingeving en structuur, het gevoel dat je van waarde bent. Dat is ook voor iemand met PTSS van onschatbare waarde. En de werkgever heeft weer een medewerker die duurzaam kan meedraaien.’

*Deze cijfers komen uit de GGZ Zorgstandaard, die HSK hanteert voor de beste zorg. Deze standaard is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.

Credits:

Interview en tekst: Teus Lebbing