Medewerkers met slaapproblemen zijn oververmoeid, minder productief en vallen eerder uit door ziekte. Hoe kunnen bedrijfsartsen en HR-professionals hen helpen? Motiverende Gespreksvoering biedt uitkomst, aldus Maarten Merkx, GZ-psycholoog en verantwoordelijk voor het inhoudelijk beleid van HSK.

Allemaal hebben we weleens een onrustige of doorwaakte nacht. Wanneer staan we te boek als ‘slechte slapers’? 

‘Dat geldt voor mensen die zeker drie maanden lang drie keer per week wakker liggen of te vaak of te vroeg ontwaken, met als gevolg dat zij overdag minder functioneren. Slechte slapers kampen met concentratieproblemen, hebben moeite met plannen en overzicht houden en maken eerder fouten. Bovendien zijn ze prikkelbaar, vaak ook somber en impulsief, minder bestand tegen druk en minder productief. Alles bij elkaar lopen zij een verhoogd risico op mentale en lichamelijke uitputting en uitval door ziekte.’

Hoeveel werkende Nederlanders zullen zich hier – deels of helemaal – in herkennen?

‘Volgens recente CBS-cijfers heeft 17 procent van de beroepsbevolking oververmoeidheidsklachten. Bij hoeveel van hen dat door slecht slapen komt, is niet bekend. Volgens de laatste Gezondheidsenquête van het CBS uit 2019 heeft 1 op 10 Nederlanders slaapproblemen.’

Wat zijn de drie grootste boosdoeners?

‘Met stip op 1 staat alcoholgebruik, gevolgd door overgewicht en fysieke inactiviteit.’

Bedoelt u dat slechte slapers vaak verslaafd zijn aan alcohol?

‘Nee, absoluut niet. Matig alcoholgebruik heeft al een negatieve invloed op je slaapkwaliteit. Een borrel zorgt er misschien voor dat je sneller in slaap valt, maar de kwaliteit van je slaap neemt door alcohol juist af. Feitelijk is het puur gif, dat wordt afgebroken in je lever. Een of twee glazen bier of wijn zorgen er dus al voor dat je lichaam ’s nachts actief is, waardoor je lichter, korter en met onderbrekingen slaapt. Veel mensen beseffen het niet, maar als je dagelijks drinkt, boet je dus elke nacht in op slaap en kun je chronisch moe raken. Waarmee ik echt niet wil zeggen dat niemand meer een druppel alcohol moet drinken. Maar het loont om je afweging te maken: is dit drankje een mindere nachtrust waard?’

‘De clou van motiveren is zelf laten ontdekken’

– Maarten Merkx

En hoe beïnvloeden overgewicht en fysieke inactiviteit ons slaapritme?

‘Hoe zwaarder je bent, hoe meer je ademhaling verstoord raakt, wat leidt tot snurken en ademhalingspauzes. Dat laatste heet slaapapneu en heeft een constant slaperig gevoel tot gevolg. Het aantal Nederlanders met overgewicht is fors gestegen de laatste decennia. In de jaren tachtig lag het percentage volgens CBS-statistieken nog op 5 procent. Nu is dat 14,2 procent. Maar liefst 45% van de Nederlandse vrouwen en 35% van de Nederlandse mannen in de leeftijdscategorie 20-59 jaar heeft overgewicht. Wat betreft bewegen: het is bewezen dat dat de slaapkwaliteit vergroot. Zit je de hele dag vooral stil achter je beeldscherm, dan slaap je ’s nachts aanmerkelijk slechter. Een uurtje wandelen, fietsen of sporten helpt enorm.’

Dat klinkt toch als een vrij eenvoudige maatregel voor slapeloosheid?

‘Ja, maar je moet het wel daadwerkelijk dóen en blijven doen, dat is de kunst. Denk maar eens terug naar de eerste persconferentie van Rutte en Van Dissel, waarin ze benadrukten dat we geen handen meer moesten schudden. Wat deden ze vervolgens ter afsluiting? Ze gaven elkaar spontaan de hand! Dat zijn typische routinehandelingen, we denken er niet bij na. Datzelfde geldt voor het beperken van je alcoholinname en het tegengaan van overgewicht: allemaal draaien zij om routinegedrag. Om dat te doorbreken is een blijvende gedragsverandering nodig. En precies daarin kunnen bedrijfsartsen en HR-professionals een belangrijke rol spelen.’

Hoe precies?

‘Door in de eerste plaats alert te zijn op de leefstijl van medewerkers die zich melden met slaapklachten. En flink door te vragen: hoe leven zij, welke eet-, drink- en beweeggewoontes hebben ze? Hoe springen zij om met alcohol, kennen zij de effecten? Is er inderdaad sprake van bovenmatig alcoholgebruik, overgewicht of een gebrek aan beweging, dan is het zaak dat ter sprake te brengen en te helpen om hun gedrag aan te passen. Daarin kan Motiverende Gespreksvoering uitkomst bieden.’

Waarom juist deze techniek?

‘Het kost moeite om uit oude patronen te stappen en nieuw gedrag te ontwikkelen en vol te houden. Een hulpverlener is dan al gauw geneigd om de cliënt te overtuigen, zo van: dit en dat moet je doen en dat gaan we zo aanpakken. Dat zit nu eenmaal ook in de mens, we willen zo graag helpen en denken te weten hoe het moet. Maar daarmee draag je als bedrijfsarts of HR-professional niet bij aan duurzame gedragsverandering. Met Motiverende Gedragsvoering lukt dat wel. Zo hebben onderzoekdata aangetoond dat een interventie van tien minuten gebaseerd op Motiverende Gespreksvoering 1 op de 8 patiënten doet stoppen met een hardnekkige gewoonte als roken.’

Wat maakt Motiverende Gespreksvoering zo effectief?

‘Filosoof Blaise Pascal verwoordde het in 1670 treffend: “Mensen worden in het algemeen eerder overtuigd door de redenen die ze zelf hebben ontdekt en opgesomd, dan door de redenen die door anderen genoemd worden”. De clou van motiveren is zelf laten ontdekken. Het helpt dat je de cliënt zelf argumenten laat verwoorden die verandering van gewoontegedrag belangrijk en haalbaar maken. Als hulpverlener hoef je dus niet te pushen, trekken of sleuren. Je stuurt niet, je gidst’

Hoe werkt dat, in dit geval bij het oplossen van slaapproblemen?

‘De kunst is om uit te vinden welke redenen de cliënt het meest motiveren om daadwerkelijk iets te veranderen in je gedrag. Natuurlijk wil een oververmoeide medewerker korte metten maken met zijn doorwaakte nachten, maar ondertussen hecht-ie bijvoorbeeld ook aan zijn dagelijkse drankje, die het slechte slapen veroorzaakt. Dat wikken en wegen tussen de voors en tegens van een verandering wordt ook wel ambivalentie genoemd. En dat is precies de fase waarin je als bedrijfsarts of HR-professional zoveel kunt betekenen via Motiverende Gespreksvoering. Door open vragen te stellen en reflecterend te luisteren, probeer je aan de cliënt “verandertaal” te ontlokken, gericht op verandering-gerelateerde uitspraken. In de vorm van: “stel: u slaapt beter, wat zal dat u opleveren?”. Of: “nu u dit weet, wat is de volgende stap? Waar u aan zit te denken als het gaat om uw verandering van uw slaapproblemen? Dat zelf aandragen van positieve redenen voor een oplossing heeft zo’n motiverend effect, dat blijft bijzonder om mee te maken.’

Dus Nederland telt minder slechte slapers zodra HR-professionals en bedrijfsartsen Motiverende Gespreksvoering inzetten?

‘Ik heb er veel vertrouwen in. Niet voor niets hebben we deze methodiek binnen HSK omarmd. Maar het belangrijkste is natuurlijk dat bedrijfsartsen en HR-professionals alert zijn op de drie grootste oorzaken van slapeloosheid en deze bespreekbaar maken.’

Credits:

Interview en tekst: Teus Lebbing